Етіс категориясы деп амалдық субьекті мен обектіге қатысын , сондай-ақ керісінше субь ектімен обьектінің амалға қатысын білдіретін формалардың жүйесін атаймыз.
Етістерді етістіктің өзгекатегорияларынан ерекшелендіріп тұратуын сипаттарымынандай:ол адам жөн сұрады :Олар бір-бірімен жөн сұрасты :ол адам жөн сұратты :одан жөн сұркалды :ол өз сұранды деген сөйлемдердегі сұрады , сұрас ты , сұратты , сұралды , сұранды формаларының соңдарындағы өткен шақ тық қосымшасын (-ды,-ты)алып тастағаннан кейінгіетістіктерінің (сұра ,сұрас,сұрат, сұрал,сұран)бір- бірімен салыстырғанда , бір түбірден өрбіген түбірлес негіздер екені айқындалады .Осы бес түрлі негіздіңсоңғы төртеуі түбірмен тиісті жұрнақтар арқылы (-с;-т;-л;-н)туып бір-бірінен ерекшеленіп тұр ;осы формаларынақарай ,олардың семантикалық мәндерінде де бір-бірінен айырмашылық бар .Осы түбірлес етістіктердің қай- қайсысына болсын боымсыздық категориясының (-ма,-ме,-ба,-бе, -па,-пе)шартты рай категориясының (-са,-се)өткен шақ категориясының (-ды, -ты,-ті,)есімшенің (-ған,-ген,-атын,-етін,-ар,-мақ)көсемшенің (-ып, -іп,-п,а,-е,-й-ғалы )және басқа солар сияқты етістік негіздеріне етістікке тән парадигмалық формалар тудыратын жұрнақтарды жалғай беруге болады .Мыс:сұрама ,сұраса ,сұрады, сұраған, сұрап сұрағалы. Сөйтіп ,етіс формаларының бұл ерекшелігін ,біріншіден ,басқа жұрнақтар сияқты ,туынды етістік жасайтын қабілеті барлығы және сол етіс жұрнақтары арқылы туған формалар етістік негіздері есебінде қызмет ететіні айқындалады .Етіс жұрнақтары сөзден сөз тудыратын жұрнақтар мен сипаттас келеді де лексикалық категорияға жатады .
Екіншіден ,етіс категориясының формаларында субьекімн обьектінің амалға қатысын ,керісінше ,амалдың субьекті мен обьектіге қатысынбілдіретін грамматикалық сипаты күшті . Демек ,етіс формалары сөйлемнің грамматикалық құрылысына өзгеріс енгізіп отырады .Мысалы ,сұра етістігі екбіреуден біреу бірдемені я бірдеме туралы жай сұрауды ғана білдірсе ,екінші сұрас формасы амалға бір субьекті емес,кемі екі я одан да көп субьекті қатысатынын білдіреді.Соның нәтижесінде сөйлемнің субектілерібірнешеу болып ,олар амлға брақтақтас болғанын (Олар бір-бірімен жай сұрасты )аңғартады .Ал сұрат формасында әрекеттіжасаттырушы бір адам , жасаушы басқа бір бөгде адам екені білінеді. Қысқасы , бұл формалардың семантикасы бір- бірінен амалдық субьектімен обьектіге қатысы жөнінен бір-бірінен ерекшеленіп тұрады .
Етіс жұрнақтары түбір етістіктерде де ,арнаулы жұрнақтар арқылы жасалған тунды етістіктерге де ,күрделіетістіктердің түр- т үрлеріне де керегінше жалғана береді. Етістер жұрнақтарының түрлеріне олардың мағыналары мен қызметтеріне қарай ,төмендегідей бес түрге бөлінеді:1)негізгі етіс , 2)ортақ етііс 3)өзгелік етіс 4)ырықсрз етіс 5)өздік етіс.
Болымдылық және болымсыздық категорйясы .
Іс-әрекеттің жүзеге асуын білдіретін форма етістіктің болымды түрі деп аталады да , жүзеге аспауынбілдіретін форма етістіктің болымсыз түрі деп аталады. Грамматикада осы екі түр жинақталып етістіктің болымдылыық және болымсыздық категориясы деп аталады.
Етістіктің болымды түрі түбір ,туынды және күрделі формалар арқылы білдірілсе ,болымсыз түрі сол формаларға я негіздерге арнаулы –ма қосымшасы жалғану арқылы жасалады .
Етістіктің есімше , көсемше ,рай, шақ және басқа формаларына айтылмақшы мағына ренкіне ,стиль талабына қарай болымсыздық мән білдіретін емес ,жоқ сөздері де қолданыла береді.Мысалы :Көрген емеспін ,көрген жоқрын , білмейді емес, көрмей емес , істеген жоқ едім, барнғаным жоқ т.б.
