Бәрі туралы
Бәрі туралы
No Result
View All Result
Бәрі туралы
No Result
View All Result

Етістік, оның түрлері

Етістік – заттың қимыл-әрекетін, қалпын білдіретін сөз табы. Мысалы:Мал жайылып жүр. Студенттероқиды. Самолет ұшады. Балық жүзеді.

Тұлғасына қарайетістіктер негізгі және туынды болып екіге бөлінеді.

Негізгі етістіктер деп әрі қарай бөлшектенбейтін бір морфемадан тұрып, қимылмағынасын білдіретін етістіктер аталады: кел, оқы, жүр, ал, өт, же, бөл, қал, жаз т.б.

Туынды түбір етістіктер деп негізгі түбір сөзден сөзжасамдық жұрнақ арқылы жасалған, ең кемі екі морфемадан тұратын етістіктер аталады(жасаүа), қыста(қысүта), достас(досүтас), ақылдас (ақылүдас),жырла(жырүла), ескір (ескіүр), жауық (жауүық) т.б.

Дара және күрделі етістіктер

Дара етістіктер деп бір сөзден тұратын мағыналы етістіктер аталады: кел, отыр, ойна, ағар, сырла, сана, әдеміле, оқы, тыңда, басқар т.б.

Күрделі етістік деп екі мағыналы етістіктен жасалып, біртұтас күрделі қимылды білдіретін етістік аталады: кіріп шық, келіп кет, айтып бар, алып кел, жүріп кет, қайтып кел, қайтып кетт.б.

К‰рделі етістіктіњ беретін маѓынасы оныњ ќ±рамындаѓы жеке етістіктер ±ѓымыныњ жиынтыѓы болады. Сондыќтан к‰рделі етістіктер ќ±рамындаѓы сµздер бірінен-бірі бµлінбейді . Олар сµйлемніњ бір м‰шесі болып, т±тас бір ±ѓымды білдіреді. К‰делі етістік ќ±рамынан бір сµз бµліп ќалса, бастапќы маѓына µзгереді. Мысалы: Жањбыр жауа бастаѓан кез еді деген сµйлемніњ к‰рделі баяндауышын ыќшамдап , Жањбыр жауа бастаѓан кез; Жањбыр жауа бастаѓан деп айтуѓа болады, біраќ маѓынасы алѓашќы мєнді бере алмайды.

К‰рделі етістік ќ±рамындаѓы сµздер µз ара тењ маѓыналы болмайды. Бірі негізгі ,ќалѓандары кµмекші маѓыналы болмайды.Бірі негізгі, ќалѓандары кµмекші маѓынаны білдіреді. Мєселен, к‰рделініњ ќ±рамындаѓы сµздердіњ бєрі де етістік негізгі болады да, ќалѓандары оныњ ќимылын жан-жаќты айќындайды.

К‰рделі етістіктіњ жасалуы.

А) К‰рделі етістіктіњ негізгі сыњыры кµсемшеден жасалады. Мысалы: Сєуле єзірленіп болды. Хат жаза бастады. Є) К‰рделі етістіктіњ негізгі сыњары т±йыќ етістіктен жасалады . Мысалы: Асан µткендерді ќайталауѓа кірісті. Рахмет жазумен болды.

Б) К‰рделі етістіктіњ негізгі сыњары есімшеден жасалады. Мысалы: Жањбыр жауѓанеді. Кµк µсиетін болды.

Негізгі және көмекші етістіктер

Негізгі етістік деп лексикалық мағынасы бар, сөйлемнің мүшесі болаалатын, белгілі бір сұраққа жауап беретін етістік аталады. Мысалы : екі қыз аң-таң қағазға төнеді (не істейді?) Жолаушы әндіәлденешеқайталатқызады(не істеткізеді? )Бұл сөйлемдердегітөнеді , қайталатқызады деген лексикалық мағыналыетістіктер сөйлемде баяндауыш қызметін атқарады.

Көмекші етістіктер деп лексикалық мағынасынан айырылған, негізгі етістікке, дербес сөзге , тіркесіп қана оған түрлі грамматикалық мағына қосып , онымен бірге сөйлем мүшесі қызметіне қатысатын етістік аталады. Мысалы, Наз әуендінәзік ән құлаққа шалынады. Жолаушылар құлақ түрген сайын ән жақындай береді , әуелей түседі. Бұл сөйлемдердегі негізгі етістіктер: шалынады, жақындай, әуелей, көмекші етістіктер:

1) шалынады;2) жақындай береді;3) әуелей түседі.

Дереккөзі

Related Posts

Қазақ тілі

Фонетика туралы түсінік. Фонетика, оның нысаны.

Қазақ тілі

Қазақ тілі фонетикасының зерттелуі. Фонетикалық зерттеуде қолданылатын әдістердің мақсат-мәні

Қазақ тілі

Дыбыс, әріп, фонема. Транскрипция мен транслитерация

Қазақ тілі

Дыбыстарды қарастырудың аспектілері

Қазақ тілі

Дыбыстардың түрлері және дыбыстар тіркесі. Дауысты дыбыстар. Дауыстылар мен дауыссыздар

Қазақ тілі

Дауыссыз дыбыстар

Қазақ тілі

Дыбыстар тіркесі

Қазақ тілі

Буын, бунақ, екпін. Дыбыстардың үндестігі

Қазақ тілі

Кіріспе. тіл білімі және оның зерттеу нысанасы. тілдің табиғаты мен қоғамдық қызметі, тіл мен ойлау

Қазақ тілі

Тілдің шығуы мен дамуы және олардың өзара әсерлері. қазіргі қоғамның даму кезеңіндегі әдеби тілдердің жайы .

Санаттар

  • Бастауыш сынып
  • Баталар жинағы
  • Бәрі туралы
  • Биология
  • География
  • Ғылыми мақала
  • Дипломдық жұмыс
  • Ертегілер
  • Есімдер
  • Журналистика
  • Информатика
  • Курстық жұмыс
  • Қазақ әдебиеті
  • Қазақ тілі
  • Құттықтау
  • Мақал-мәтелдер
  • Математика
  • Өлең
  • Сұрақ-Жауап
  • Тарих
  • Тәрбие сағаты
  • Физика
  • Химия
Яндекс.Метрика
  • Бәрі туралы

Бәрі бар © 2021

No Result
View All Result
  • Бастауыш сынып
  • Баталар жинағы
  • Биология
  • География
  • Ғылыми мақала
  • Дипломдық жұмыс
  • Ертегілер
  • Есімдер
  • Журналистика
  • Информатика
  • Курстық жұмыс
  • Қазақ әдебиеті
  • Қазақ тілі
  • Құттықтау
  • Мақал-мәтелдер
  • Математика
  • Өлең
  • Сұрақ-Жауап
  • Тарих
  • Тәрбие сағаты
  • Физика
  • Химия

Бәрі бар © 2021