Үстеу іс-қимылдың, амал- әрекеттің, белгісін жай- күйін мекенін, мөлшерін, мезгілін білдіретін сөз табы. Мыс: бүнін төмен, жоғары, әрмен , бірталай т.б. Үстеулер қалай? қанша? қашан? қайда? қайдан деген сұраққа жауап береді. Сөйлемде пысықтауыштың қызметшіңн атқарады.
Негізгі және туынды түбір үстеулер.
Негізгі түбір үстеулер деп. құрамы жағынан бөлінбейтін , негізгі түбір сөз арқылы іс- қимылдың, амал- әрекеттің түрлі белгісін білд-н сөздер аталады: кеше, ертең, кеш, бұрын, қазір,енді, әлі, жоғары , әрі-бері, тез, өте т.б.
Туынды түбір үстеулер деп. басқа сөз таптарынан сөзжасамдық жұрнақтар арқылы, сөздердің бірігуі, қосарлануы арқылы жасалған үстеу сөздер аталады: әзірше, адамша, биыл, анда –санда т.б.
Туынды түбір үстеулер бірнеше жолмен жасалады:
Жұрнақ жалғану арқылы: -ша,-ше,-лай,- лей,- дайын,- дейін,-шалық,-шама,-шылап,-шілеп,-сыз,-сіз: адамша, ақшалай,- бойдай, қырандайын, түлкідейін, мұншама, соншалық, итшілеп
Көнеленген қосымшалар арқылы: А) барыс септігінің көнеленуі арқылы; Ә) Жатыс с.к.а: Б) шығыс с.к.а.;В) көмектес с.к.а.
Мыс: жатқа, кешке, алда, жүресінен, шалқасынан, жайымен, жөнімен.
Сөздердің бірігуі арқылы туынды т. үстеулер жасалады.
Мыс: әжептәуір, әлдәқашан, биыл, жаздыгүні,т…б.
Туынды түбір үстеулер сөздердің қосарлануы арқылы да жасалады. Мыс: бостан-босқа, оқта-текте,енді-енді, ауызба- ауыз т..б.
Дара және күрделі үстеулер
Дара үстеулер деп құрамы бір ғана сөзден тұратын, қимыл-әрекеттің түрлі белгілерін білдіретін сөздер аталады: тез , әрең, мұнша, зорға, кенеттен т.б.
Күрделі үстеулер деп екі сөзден тұрып, қимыл -әрекеттің бір белгісін білд-н сөздер аталады: қыстыгүні, бірталай, анда –санда т.б.
Күрделі үстеулер қимыл- әрекеттің түрлі белгісін я мезгіл, мөлшерін білд-н сөздердің бірігуі, қосарлануы, тіркесуі арқылы жасалады.
Үстеулердің мағыналық түрлері.
Үстеулер мағынасына қарай: мезгіл, мекен, мөлшер, сын-қимыл, мақсат, себе-салдар, күшейткіш болып бөлінеді.
Мезгіл үстеулері: ертең, ерте, әлі, енді-енді, оқта-текте т.б.
Сұрақтары: қашан? қашаннан? қай уақытта?
Мекен үстеулері: әрі, әрмен, ілгері, кейін, төмен, алда, т.б.
Сұрақтары: қайда? қалай қарай?
Мөлшер үстеулері: сонша, осынша, онша, әжептәуір, бірталай, т.б.
Сұрақтары: қанша? қаншалық? қаншама?
Сын-қимыл үстеулері: әрең, әзер, тез, шапшаң , шикілей, шалқасынан т.б.
Сұрақтары: кімше , неше, қайтіп?
Мақсат үстеулері: әдейі, әдейілеп, жорта, қасақана т.б.
Сұрақтары: неліктен, не үшін?
Себеп – салдар үстеулері: бекерге, босқа, жоққа , амалсыздан, құр босқа, тектен – текке т.б.
Сұрақтары: не себепті? не себептен? қалай?
Күшейткіш үстеулері: өте, орасан, мүлде, тым, кіл, аса, кілең т.б.
